Live microfoons: maken of breken

theater&podia actueel

av-entertainment.nl

Goed geluid begint bij de bron. En bij live registraties dus bij de juiste microfoon. De microfoons voor stages, theaters, evenementen, auditoria en interviews zijn doorontwikkeld tot een hoge graad van perfectie. Toch luistert het allemaal behoorlijk nauw. Een verkeerd microfoontype, niet de optimale opstelling en matige verbindingen kunnen de geluidsopnamen compleet ruïneren. Geluidstechniek is en blijft een professioneel vak en daar horen zonder meer ook hoogwaardige live microfoons bij.

Live microfoons voorzien in een scala van audiotoepassingen. Vocaal gaat het om zangers, artiesten, acteurs, geïnterviewden, commentatoren achter op de motor tijdens de Tour, verslaggevers met iPhone of fieldrecorder, sprekers op het podium en panel in de studio. En alles daar tussenin. Instrumenteel om een brede range van triangel tot drumstel. Behalve dat specifieke geluidsbronnen pas met de juiste live microfoons echt tot hun recht komen, gebruik je bij evenementen, stages en theaters ook nog eens meerdere microfoontypen door elkaar. En dan wordt het in de audiopraktijk passen en meten bij het kiezen van de geschikte live microfoons en hun opstelling. Bovendien mag er bij live performances weinig misgaan, want buiten de pauzes even een ander microfoontje pakken, de opstelling anders arrangeren, een kabel vervangen of een batterij verwisselen is er meestal niet bij.

In tegenstelling tot hetgeen er nog al eens gedacht wordt, kost de aanschaf van een goede live microfoon voor zangers en instrumenten geen rib uit het lijf. Voor een ? 200,- tot ? 300,- heb je al een prima performer voor vocaal of instrumentaal. Natuurlijk, er zijn ook een stuk prijziger fameuze toppers, maar die zijn voor de doorsnee praktijk vaak niet nodig. Echt goedkoop is doorgaans gewoon duurkoop. Dit zowel op het gebied van geluidskarakteristiek, degelijkheid en mogelijkheden. Chinese 'cheapies' zijn hoogstens geschikt om even achter de computer wat in te spreken.

Een ander hoofdstuk vormt de microfoonconnector voor aansluiting op de zaalinstallatie, recorder of camera. XLR en de grote microfoonjack blijven de favoriet. Investeer hier wel in degelijke en kwalitatief hoogwaardige pluggen. Corrosie, los rakende pinnetjes en slecht afsluitende omhulsels zijn een ware crime. Bij camcorders en goedkopere portable audioapparatuur en smartphones tref je de minijack in 3.5 en 2.5 mm. Een vrij kwetsbare en regelmatig ook kwalitatief lage constructie. Een trekontlasting en/of hoekplug verdient dringend aanbeveling om onnodig leed te voorkomen. Slimme aansluitschoenen op camcorders zijn weliswaar degelijk en flexibel bij de audio richtkarakteristiek, maar eenkennig bij het accepteren van andermans microfoons.

Het basisontwerp van de microfoon gaat over hoe de opnamecapsule technisch werkt. Verreweg de meest degelijke en beste qua natuurlijke geluidsweergave (en met weinig artefacten) is de condensormicrofoon. Door de extra elektronische circuits kan er echter wel een lichte ruis optreden. Niet voor niets is de condensormic veruit favoriet (zo'n 95%) bij zangers en popmuzikanten in de studio. Bij live stages is dat echter minder. Centraal bij het technisch condensorontwerp staat een wat groter diafragma dat vibreert met de geluidsdruk met een heel natuurlijk klinkend geluid bij opname en weergave. Condensormics zijn betrouwbaar, degelijk en natuurgetrouw. De constructie maakt de condensormicrofoon duurder, maar dan heb je ook wat. Je kunt ze onder zware omstandigheden inzetten en best een keertje laten vallen. De ontvangende apparatuur zorgt voor de benodigde elektrische voeding en versterking. Een aantal typen gebruikt eigen batterijen.

Bij de dynamische microfoon beweegt een geleider zich in een magneetveld. De bewegingen worden omgezet in een geluidsignaal. Een relatief licht diafragma vangt de geluidsdruk op en beweegt de conductor. De dynamische microfoon kan zeer hoge geluidsvolumes aan en is breed inzetbaar. Hij valt relatief goedkoop te bouwen en gebruikt doorgaans een eigen interne (batterij-)voeding. Bij live performances zijn dynamische mics met name in gebruik bij elektrische gitaren, drums (bassen) en andere luider klinken instrumenten. Ook worden ze veel ingezet bij de vocals. Dit type microfoon is relatief ongevoelig voor vochtigheid en extreme temperaturen.

Bij de lintmicrofoon beweegt een metalen ribbon, aangestuurd door de geluidsdruk, in een magnetisch veld. Dat dunne lint met een symmetrisch begin en uiteinde wekt het elektrische geluidsignaal op. De ribbonmic is o.a. in gebruik voor de high side rejection bij cymbal recording. De USB-microfoon staat nogal eens onterecht te boek al een goedkope computermicrofoon. Chinees low-end spul is uiteraard helemaal niets. De zwakte zit hem veelal in de ingebouwde preamps en matige A/D-converters. Niettemin, de duurdere semi-pro exemplaren voldoen redelijk tot goed bij podcasts, commentaren en veldinterviews.

Wat pikt (polar pattern, richtkarakteristiek) de microfoon nu eigenlijk precies aan live geluid uit de ruimte op? Simpelweg gaat het daarbij om een driedimensionale richtkarakteristiek van de microfooncapsule, in de papieren beschrijving veelal weergegeven als tweedimensionaal. De omnidirectionele microfoon registreert zoals de naam al aangeeft het geluid rondom. Op papier een cirkel, ruimtetechnisch een sferische bal. Het diafragma reageert als een soort drukbarometer op de geluidsgolven rondom de microfooncapsule. Dit type microfoon is voor het geluid uit alle richtingen even gevoelig. Er is echter wel kans op enig verlies bij de hogere frequenties. Zeker als het diafragma relatief groot is. De omnidirectionele microfoon is minder gevoelig voor ruis en rumble dan de cardioid. Gebruik je drukgevoelige microfoons dicht bij instrumenten dan kan er een proximity boost, versterking van de lage bass frequenties, optreden. Het hangt er vanaf of dit nu juist wel of niet lekker klinkt. Dit type microfoon is met name geschikt voor het overall live ruimtelijk geluid op het podium, in de zaal of op de opnameset.

De cardioid microfoon heeft een hartvormige registratiekarakteristiek. Praktisch gezien de microfoon die vooral opneemt wat er recht van voren inkomt. Het geluid naast de opname-as zwakt al snel af of wordt in het geheel niet meegenomen. De inzet spreekt voor zich: vocals rechtstreeks uit de mond zonder verontreiniging goor omgevingsgeluid.Heel geschikt voor vocal live performances.

Bij live events en stages ontstaan er al snel vragen over wat we precies waarmee gaan opnemen. Dat kan verwarrend werken. Te veel microfoons is nooit goed. Hoe minder hoe beter, want het dient allemaal weer aangesloten en optimaal op elkaar afgeregeld te worden. Dat kost tijd en verhoogt de kans op fouten en incompatibiliteiten. Het is natuurlijk verleidelijk om voor elke vocal en per instrument een eigen specifieke microfoon in te gaan zetten. Dan krijg je toch een zo optimaal mogelijk geluid. Wellicht een goed uitgangspunt voor geluidsstudio's, maar niet voor live stages. Daar valt beter in te zetten op een kleiner aantal typen en meer universeel in te zetten stagemics. Draadloos is sterk in opkomst. Weg met de rommelende en bewegingsvrijheid belemmerende kabels. Gebruik je toch kabels, ga dan voor de meest robuuste en hoogste in kwaliteit. Uit het audioveld bij evenementen horen wij nog altijd een voorkeur voor de dynamische en meer universele microfoons. Veelgebruikt in deze zijn o.a. de Sennheiser e835 en e839, Shure SM57/58, AKGD5, Heil PR20/22 en Audix i5.

Bij de vocals zijn uiteraard de juiste afstand tot de mond en het ondervangen van poppen (P's en S's) van belang. De microfoonkeuze bij rappers vormt een apart hoofdstuk. Er zijn er die met de betere USB-mic letterlijk uit de voeten kunnen. Er zijn echter kwalitatief een stuk betere microfoons zoals de Rode NT1-A en NTK, AKG C214, Neumann TLM2 en de Audio-Technica AT2020.

De draadloze microfoon heeft wat de vocals betreft de bekabelde typen bij live optredens voor een flink deel verdrongen. Bij de vast opgestelde instrumenten is dat veel minder. Bij wireles versus cabled zijn er altijd een aantal 'mitsen en maren'. De vrije etherfrequenties bijvoorbeeld en zit er niet een stoorder op hetzelfde kanaal? Dan de afstand tot de ontvanger en eventueel blokkerende obstakels in de zendrichting. En bij grotere aantallen draadloze microfoons ook veel zenders met antennes en ontvangers die je allemaal weer moet afstemmen en koppelen, maar daar zijn tegenwoordig de frequentieplanners voor.

Vervolgens de kwestie uit de hand en/of lavelier, al dan niet met een headset. Handmodellen zijn flexibel in gebruik tijdens interviews en live vocals, maar je moet ze vasthouden. De lavelier heeft een vaste opstelling en steeds dezelfde afstand tot de geluidsbron. Tegenwoordig zijn deze dasspeldmicrofoons zo goed van kwaliteit dat zij zonder meer kunnen concurreren met de grote mic-capsules van de handmodellen. En bij de keuze tussen digitaal en analoog draait het vooral om de kwestie dat de duurdere analoge net iets beter klinken, maar wel gevoeliger zijn voor interferenties. Bekende goede draadloze microfoons zijn de Audio-Technica ATW-1102, GTD Audio G-622H, Shure PG58, SM58/85 en Beta 58A/87A, Sennheiser Evolution Wireless D1- en SKM-serie, DPA d:facto (modulair met verwisselbare capsules en adapter), Beyerdynamic TG1000 (met verwisselbare capsules) en Opus 600/900-systeem, Mipro ACT-serie en de AKG WMS-series.

Naast de lavelier maakt ook de betere headset furore op live events. Daar dien je echter wel stevige eisen aan te stellen bij zowel de kwaliteit van de microfoon als het oortjesdeel. De huidige techniek maakt het mogelijk om zeer compacte heel goed klinkende cardioid condensorcapsules in kleine mondstukjes te bouwen. Een goed voorbeeld is de Shure SM35. Hetzelfde geldt voor de AKG's HC81/82 MD en C520.

Door het bewegen van het diafragma wekt de microfoon elektrische stroompjes op die verschillen per opgenomen geluidsdruk en frequentie. Men noemt deze reactie de transient respons. Hoe groter en zwaarder het diafragma des te langer het duurt voor dit in beweging komt. En wat eenmaal zwaarder is en in beweging komt, heeft ook weer langer nodig om in de ruststand te komen. Dat verklaart de verschillen in respons tussen dynamische en condensormicrofoons en de verschillende diafragmagroottes/massa's in de microfooncapsules.

In het algemeen reageert de dynamische microfoon trager bij het opstarten en weer stoppen bij dezelfde soundinput (drukgolf). Dat maakt de condensormicrofoon beter geschikt voor instrumenten met een sharp attack of de extended high frequency output van percussie-instrumenten. Nogmaals, bij dynamische microfoons zijn deze beperkingen ook met slimme elektronische circuits (deels) te ondervangen. Een algemene regel is dat als alles onder controle is in de studio- of concerthal, de geluidsman een voorkeur heeft voor de natuurlijke kwaliteit van de condensormicrofoons. Bij live events, waar alles plotseling kan veranderen, gaat deze uit naar dynamisch.

Elke microfoon heeft een eigen frequentiebereik. Bijvoorbeeld van 50 tot 15.000 Hz. Dat valt uit te lezen op de bij de microfoon geleverde frequentiekarakteristiek in een grafiek. Er wordt onderscheid gemaakt in een:

De shaped microfoons hebben de voorkeur bij geluidsopnamen op korte afstand, zoals bij vocals, drums en gitaarversterkers. Ook pikken zij minder ongewenst omgevingsgeluid op. De flat responders zijn geschikt voor ruimtelijk en ambient geluid, zoals piano's, akoestische gitaren en geluidsbronnen op een wat grotere afstand.

In principe heeft elke geluidsbron bij de microfoons zijn eigen perfecte huwelijkspartner. De keuze van de juiste microfoons en bijbehorende opstelling en aansluitingen kan een event of voorstelling maken en breken.

Tekst Ulco Schuurmans

"In tegenstelling tot hetgeen er nog al eens gedacht wordt, kost de aanschaf van een goede live microfoon voor zangers en instrumenten geen rib uit het lijf. "

"Centraal bij het technisch condensorontwerp staat een wat groter diafragma dat vibreert met de geluidsdruk met een heel natuurlijk klinkend geluid bij opname en weergave. "

"Te veel microfoons is nooit goed. Hoe minder hoe beter, want het dient allemaal weer aangesloten en optimaal op elkaar afgeregeld te worden."

"De shaped microfoons hebben de voorkeur bij geluidsopnamen op korte afstand, zoals bij vocals, drums en gitaarversterkers."