tv&radio Studioverlichting

av-entertainment.nl

Controllux is een van de leidende firma's bij het adviseren, leveren en het installeren van lichttechniek in hard- en software. Omdat geen studio en/of toepassing voor tv of film hetzelfde is, bestaat er ook vrijwel geen gebruiker die dezelfde wensen heeft. Een maatoplossing is dan ook gewenst. In deze 'best light solution' biedt Controllux het gehele traject. Van advies en aankoop tot bijpassende cursus, installatie en onderhoud.

'Laat er licht zijn en er was licht', het zou zo een citaat van Controllux kunnen zijn. Zonder licht komt de film, het tv-programma, de serie of show niet tot leven. De presentatoren of acteurs komen niet tot hun recht en de sfeer plus het publiek komen niet uit de verf. De juiste keuze van het licht en de lichtarmaturen is cruciaal voor het slagen van de desbetreffende productie. Het correct uitwerken van het lichtplan en het design is dan ook een must. Het leveringspakket van Controllux is echter veel groter dan alleen schijnwerpers en LED-armaturen. Het assortiment omvat alles wat de studio nodig heeft voor een totaaloplossing. Naast een zeer uitgebreid en compleet lichtpakket zijn er bijvoorbeeld hoists, truss-systemen, kettingtakels, takelaansturingen, custom-made grid plafonds, patchkasten, dimmers, regeltafels, filters, tape en losse lampen. Daarnaast is er veel aandacht voor DMX en Ethernet besturingsnetwerken en verdeelmateriaal. Desgewenst bouwt Controllux ook componenten op maat.

Dat belichting in tv- en filmstudio's dankzij de moderne lichtsterke camcorders en systeemcamera's slechts een bijzaak vormt, is een hardnekkige misvatting. Het tegendeel is juist waar. De (C)MOS en CCD-sensoren van moderne 4K (UHD) camera's zijn gebaat bij voldoende licht. Pas dan komt de hoge resolutie volledig tot zijn recht en ontstaan de natuurgetrouwe kleuren, een aangename contrastdynamiek en een ruis-arm beeld. Controllux stelt zichzelf daarom altijd dezelfde vragen: Wat wil de klant precies gaan doen? Ofwel, wat wil men straks zien? Welke kwaliteit moet een eventuele registratie hebben en welk type camera wordt daarvoor gebruikt? Wat is de situatie? Dus, bijkomende zaken als het mengen van reeds aanwezige lichtbronnen of beeldschermen, onderhoud, technische kennis en gebruiksduur. En welke kwaliteitseisen heeft de klant en welk budget heeft hij hiervoor beschikbaar?

Vervolgens komt de vertaalslag naar de bijpassende verlichting en indien nodig, een totaaloplossing. Veelal maakt een lichtontwerper in opdracht van een producent of op advies van een redactie een lichtplan. Daarbij maakt hij een geschikte keuze uit de beschikbare armaturen voor de desbetreffende toepassing.

Veel gemaakte fout bij de aanschaf van lichtinstallaties voor tv- en filmstudio's is het klakkeloos varen op gepubliceerde specificaties van fabrikanten. Daarnaast leert de ervaring dat goedkoop soms toch duurkoop blijkt te zijn. Nu is het natuurlijk niet zo dat gerenommeerde fabrikanten met hun specificaties zo maar wat opgeven. Maar in de praktijk blijken er weleens verschillen en afwijkingen te zijn in de opgegeven specificaties. Dat kan een nauw luisterende productie nu net de das om doen. In de eigen technische dienst test Controllux uitvoerig de geleverde producten in de eigen proefopstelling en aanvullend test men ook in het veld met demosets bij de gebruikers. Daarnaast worden nauwkeurige metingen gedaan met spectrometers op de daadwerkelijke lichtsterkte (luxwaarden), kleurweergave, (pieken) en verloop van luxwaarden over een afstand. Uiteindelijk rolt er uit al deze informatie het advies van de verkopende kant van Controllux.

Goedkope armaturen lijken een aantrekkelijke keuze voor de kortere termijn, maar op de lange termijn kunnen problemen letterlijk aan het licht komen. Bij goedkopere armaturen kan een later aangekocht toestel bijvoorbeeld een afwijking in de kleur geven. Bij budget LED-armaturen zijn de LED's zelf doorgaans wel van goede kwaliteit, maar de goedkopere componenten op de printplaatjes vormen regelmatig de zwakke schakel. Ze gaan eerder kapot of bieden onvoldoende mogelijkheden bij softwarematige update. Daardoor is repareren of vervangen soms te duur. De high-end merken bieden betrouwbare componenten en updates van software die het matchen van nieuwe lampen met de vorige generaties beter garanderen. Maar ook is er de technische back-up vanuit de leverancier. Dus op de langere termijn heeft men bij professioneel gebruik meer profijt van een wat duurder armatuur.

De huidige grote lichtrevolutie is ongetwijfeld het gebruik van LED in de professionele tv- en filmmarkt. Steeds krachtiger, veelzijdig inzetbaar, goed te programmeren, duurzaam, soms weersbestendig en relatief energiezuinig. Met LEDs een 'groene' studio of een 'groen' theater neerzetten, inspireert inmiddels menig gemeente of innovatieve studiobaas. Langzaam maar zeker zijn conventionele armaturen aan het verdwijnen en neemt LED de overhand. Aanvankelijk werden LED armaturen vaak in single color aangeboden en dus in Tungsten en Daylight geleverd. Tegenwoordig is het eerder het bicolor armatuur dat de voorkeur geniet. Bicolor armaturen met een minimale kleurtempratuur van 3200K tot 5600K zijn gemakkelijk in de juiste gevraagde kleur aan te sturen en geven meer ruimte voor creatieve inbreng. Het mixen van verschillende lichtbronnen is voor fabrikanten als ARRI geen probleem. In de fresnel en fullcolor skypanel series voorziet ARRI in de mogelijkheid om alles op elkaar te kunnen afstemmen doormiddel van het regelen van plus en minus green (magenta). Door het grote bereik in kleurtempratuur Tungsten (vanaf 2800K) tot daglicht (10.000K) en in de C series ook nog RGB kun je dan ook heel eenvoudig verschillende lamptypen, LED én conventioneel, door en naast elkaar inzetten.

LED verdient wel een andere manier van denken op het gebied van in- en outfaden en het gebruik van filters. Bij de traditionele lichttechniek geeft dimmen altijd een kleurverloop. Dit is bij de meeste LED armaturen niet het geval. Daarnaast is bij het outfaden het dimmen onder de 10% soms lastig. De betere fabrikanten weten dit ook onder de 10% softwarematig goed te regelen in een mooie curve.

LED kan dus zowel de lichteigenschappen van traditioneel Tungsten (3200K) voor kunstlicht als HMI voor daglicht (5600K) neerzetten óf daarmee combineren in de lichtopstelling voor de studio. Bij programma's met LED-schermen als content-decor moet je de LED-verlichting hierop afregelen of gelijk leggen. Om dit goed te kunnen doen, is het gebruik van spectrometers raadzaam. Meten is immers weten. Bij theaters dient men rekening te houden met een grotere afstand van het armatuur tot het podium, waardoor men op ander LED armaturen uitkomt, zoals bijvoorbeeld LED profielen van ETC of het gebruik van bewegend licht zoals de DL4 of de DL7 van Robe. Uiteraard heeft dit ook een andere en uitgebreidere manier van programmeren, met een ander type regeltafel tot gevolg.

Apart filteren is veelal niet meer nodig bij LED omdat er armaturen zijn die veel (meng)kleuren kunnen uitsturen. Hierdoor wordt het gebruik van filterfolies vervangen. Bij ARRI zijn bijvoorbeeld de kleurfilter nummers van LEE en Rosco softwarematig geprogrammeerd en kun je gewoon de filternummers van Lee en Rosco invoeren op het armatuur om die gewenste kleur te krijgen. Niettemin heeft Controllux de conventionele filtermaterialen alsmede speciale LED correctie filters van beide merken uitgebreid op voorraad.

Het inregelen van armaturen vanuit de regeltafel is met de komst van LED een stuk uitgebreider geworden. Deels een stuk handiger en efficiënter door een vergroting van de mogelijkheden, maar toch wel met een geheel ander gevoel voor de lichttechnicus. Dit vraagt soms om aanvullende opleiding en scholing in lichttechniek. Hierin voorziet Controllux ook.

LED's worden zowel in softe panelen, fresnel spots maar ook in parren, strips en profielspots toegepast. Bekende voorbeelden van softlights zijn het ARRI Skypanel en de Velvet serie van TheLight of de SL switch van DMG-lumière. Het lichtvermogen van deze softpanelen doet niet meer onder voor conventionele gloei- en fluorescerende lampen.

Bij de fresnellfamilie laat Arri met de L-series zien dat LED gewoon de conventionele Tungstenspot in alle gewenste kleuren naar de kroon steekt. Natuurgetrouwe kleuren, volledig regelbaar voor alle lichtsitiuaties bij een registratie met camera's, regelbare lichtbundel voor een veelzijdige creativiteit met licht en robuust van bouw. Behalve via DMX is de spot ook handmatig te bedienen op het onboard control panel en uiteraard hebben de LED fresnels nog altijd barndoors en kunnen ze nog steeds gebruikt worden in combinatie met flags, softboxen en diffusie filters.

Omdat de instel- en toepassingsmogelijkheden van LED armaturen toenemen, zijn er dienovereenkomstig ook meer DMX aanstuurkanalen (universes) en daarmee compatibele lichttafels nodig. Maar ook sturing via het Dali protocol is niet onbekend. Daarnaast is er ook steeds meer vraag naar wireless aansturen van armaturen. De nieuwste generatie regelpanelen van ETC en High-end of Zero88 sluiten hier naadloos op aan. Uitgebreide mogelijkheden met netwerkfunctionaliteit en kleurmenging modules die optimaal gebruik maken van de mogelijkheden in LED armaturen.

Het lichtmeten is nog altijd een must én een kunst. De nieuwste generatie spectrometers analyseren niet alleen het spectrum, het kleurkarakter (CRI /TLCI) of afwijkingen en pieken, maar ook de frequentie van het licht i.v.m. interfereren op camera. Ook is de ene camerasensor de andere niet en kunnen verschillende framerates een negatief effect hebben in combinatie met lampfrequenties. Meten is weten! Een juiste analyse en een goede vertaling naar het juiste armatuur voorkomt veel onnodige ergernis. Met de spectrometers van UPRtek en Sekonic kan LED, HMI, fluorescent, Tungsten en flitslicht gemeten worden en bij diverse types spectrometers kan zelfs de flikkering vastgesteld worden.

Het groene scherm echt goed krijgen, blijft een lastige aangelegenheid. Goede key-apparatuur én voldoende licht op de groene achtergrond zijn een minimum vereiste.

LED panelen zijn ook in speciale groene keying-uitvoering verkrijgbaar. Bijvoorbeeld de combinatie van een blauwe LED-bron met een groene fosforplaat, zoals BB&S en ARRI daarin voorzien. Nauwkeurig op kleur en intensiteit. Significant is daarbij het verschil in toepassingen voor video/tv, een webshop etalage en fotografie. Elk heeft zo zijn eigen optimale kwaliteitseisen bij het groene scherm.

Samenvattend is de overgang naar LED gebruik in de lichtwereld momenteel fors aan de gang. De tv- en filmstudio's zijn al voor een belangrijk deel overgegaan op LED. In hoog tempo volgt de Dri-hire tak. Dit vanwege de vele mogelijkheden en omdat de markt ernaar vraagt. Studio's en theaters willen 'groener' en LED geeft een kostenbesparing op het stroomverbruik. Ook de lage warmteontwikkeling is vaak een plus bij LED. In de theaters doet LED inmiddels zijn intrede en de verwachting is dat in 2018 het eerste theater volledig op LED zal draaien. Daarna zullen ook bestekken voor theaters in de toekomst volledig uit LED armaturen bestaan.

BBP Light is al 25 jaar een gerenommeerd importeur en totaalleverancier van professioneel continulicht en alle bijkomende toebehoren voor film, fotografie, musea, studio's, televisie, video en alle andere toepassingen. BBP Light beschikt over een uitgebreide showroom waar professionals zich kunnen laten informeren over alle mogelijkheden en voor advies op locatie over o.a. studio-inrichting komen de mensen van BBP net zo graag op locatie.

We vroegen BBP Light naar de verschillende aspecten van de vernieuwende LED-technologie. Het gaat daarbij om de betere kwaliteit (duurdere) LED armaturen met een goede kleurweergave. Björn Bruijn Plomp: "Toevoegen van groen/magenta controle aan het armatuur; dat betekent dat wanneer er in minder gunstige omstandigheden gewerkt wordt het mogelijk is om het armatuur aan te passen aan die omstandigheden. Een ander aspect is het toevoegen van het volle kleurspectrum aan het armatuur. Elke mogelijke kleur kan worden gemaakt in de studio of op de set." Daarnaast noemt Bruijn Plomp het faden van de ene naar de ander kleur zonder kleurverschuiving. Dit is alleen mogelijk bij armaturen die de Planck Curve volgen, zoals de Kino Flo Select 20 of 30. "Een Bicolor armatuur dat bij het faden van de ene kleur naar de andere kleur een lineaire lijn volgt, geeft bij faden een kleurverschuiving richting magenta", legt hij verder uit. De Kino Flo Select heeft hier dus geen last van. "Fabrikanten steken steeds meer geld in de ontwikkeling van nieuwe LED panelen en er worden daardoor steeds betere panelen op de markt gebracht."

Belichting is de basis van ieder lichtgevoelig medium. Het enige dat een camera kan is 'licht zien'. "Het is dus logisch dat de kwaliteit van het licht dat gezien wordt, bepalend is voor de kwaliteit van het plaatje dat door de camera wordt opgeslagen", aldus Bruijn Plomp. We hebben het hier dus niet alleen over de contrastomvang van het licht, maar ook de kwaliteit (hard/zacht), kleurtemperatuur, kleurkwaliteit (TLCI) en de licht-richting. Het zorgt allemaal ook voor mogelijke overwegingen bij achtergrondschermen en keying. Want hoe combineer je studioverlichting met achtergrondschermen en projectie? Bruijn Plomp: "Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Het is vooral afhankelijk van de situatie, wat men wil bereiken en het budget. Deze drie factoren bepalen wat er komt te staan of hangen. Je kunt wel heel mooie dingen willen realiseren, maar als daar geen budget voor is dan gaat dit het niet gebeuren."

Met de hulp van BBP Light kwamen we tot een aantal do's en don'ts bij het selecteren van studioverlichting. Eén van de belangrijkste punten is dat men zich dient te realiseren dat aan goed gereedschap een prijskaartje hangt. Hoe beter de samenstelling van LEDs, hoe duurder het armatuur zal zijn. Het welbekende 'goedkoop is duurkoop' is ook hier nog steeds van toepassing. De goedkope LEDs worden vaak overstuurd en worden daardoor snel groen en/of de lichtopbrengst loopt terug en dan kun je feitelijk niets meer met zo'n armatuur. Het is bij aanschaf dus zaak om je goed voor te laten lichten door een specialist in professioneel continulicht die je alle verschillen kan laten zien in Fluorescentie, Halogeen, HMI, LED of (p)Plasma Licht. Voor elk budget is er heus goed continulicht te vinden dat niet groen wordt of verloopt in lichtopbrengst.

Bij de zogenaamde v-log gaat het om een logaritmisch gamma van Panasonic. Bij Canon is dit c-log en bij Sony s-log. Deze logaritmische gamma's zijn gewoon gamma's.  Belichting is de basis van ieder lichtgevoelig medium. Een camera kan zoals gezegd alleen maar 'licht zien'. Op belichtingselementen als de kwaliteit (hard/zacht), kleurtemperatuur, kleurkwaliteit (TLCI) en de lichtrichting hebben gamma's en LUT's geen enkele invloed. N.b.: een LUT kan de kleurtemperatuur van het gehele plaatje een beetje aanpassen, maar niet van een individuele lichtbron. Dit moet gewoon op de set gebeuren.

Bruijn Plomp: "De trend is dat camera's steeds lichtgevoeliger worden en een steeds grotere contrastomvang kunnen vastleggen. Omdat deze informatie niet allemaal op een gewone tv/monitor kan worden gezien, wordt deze informatie logaritmisch in het videobestand opgeslagen en kan deze later weer worden genormaliseerd in de kleurcorrectie of middels een zogenaamde LookUp Table (LUT). Log filmen stelt de filmmaker in staat de uiteindelijke contrastomvang van het beeld later pas definitief te bepalen. Zo kunnen elementen die anders over- of onderbelicht zouden zijn, toch nog te zien zijn in het 'gekleurcorrigeerde' plaatje."

Echter, het (binnen een shot) lokaal aanpassen van het contrast, bijvoorbeeld het wat oplichten van een schaduwpartij, is in de kleurcorrectie toch nog wel tijdsintensief, zeker met raw, 4K en hoger. Ook gaat er bijna altijd kwaliteitsverlies gepaard met het oplichten van schaduwpartijen. Je versterkt namelijk ook de beeldruis die in de schaduwen aanwezig is. Maar misschien wel het meest overtuigende argument voor het goed belichten, en tegen het 'zo plat mogelijk' filmen, is de snelle opkomst van HDR (High Dynamic Range). Momenteel zijn er al tientallen consumententelevisies te koop die deze nieuwe beeldstandaard kunnen weergeven. HDR stelt ons in staat om in sommige gevallen bijna 10 stops contrast op TV weer te geven, in plaats van de 5.5 die op een gewone HD TV zichtbaar zijn. Het goede nieuws is dat hiervoor gewoon de Log beelden gebruikt kunnen worden die we al jaren schieten. Helaas is het wel weer afgelopen met de 'extra ruimte voor de nabewerking'. Er zal veel meer nuance in het licht te zien zijn en zelfs met een camera die 14 stops dynamisch bereik biedt, zijn de mogelijkheden in de kleurcorrectie (voorlopig) weer vergelijkbaar met een paar jaar geleden, toen we nog geen Log filmden.

Filmmakers die vanaf dag één hun materiaal goed hebben leren belichten zullen geen enkel probleem hebben met de overgang. Filmmakers die afhankelijk zijn van de extra ruimte die log biedt, zullen het er moeilijker mee hebben.